Tırmanış sporunun yaygınlaşmasıyla birlikte tırmanış alanlarında ve yarışmalarda gittikçe artan sayıda genç sporcu görüyoruz.
Ailelerin tırmanış etkinliklerine ilgisi sayesinde çocuklar artık önceki jenerasyonların aksine çok erken yaşta tırmanış sporuyla tanışıyor.
Gittikçe artan sayıda ailenin çocukları için profesyonel koçluk hizmeti aldığını ve çocuklarını müsabakalara hazırladığını görüyoruz.
Ancak her sporda olduğu gibi tırmanış da eğlence boyutunun üzerine çıkıldığında birtakım sağlık risklerini barındırıyor.
Bu yazıda çocuk ve ergenlerin büyüme sağlığı ve spor kariyerinin korunması için antrenör ve ailelerin dikkat etmesi gereken hususları derledik.
Tırmanış Çocuklar İçin Uygun Bir Spor Mu ? Çocuklar Tırmanış Sporu İle İlgilenmeli Mi ?
Öncelikle tırmanışı ilk öğrenirken hissedilen zorlukları deneyimleyen yetişkinlerin endişelerini giderelim. Dikey düzlemde kol ve bacaklarla hareket, yüz binlerce yıldır genlerimizde kodlanmış olmasına rağmen, yetişkinlikle birlikte unuttuğumuz bir beceri. Bir yetişkin tırmanışa başladığında tüm öğrenilmiş korkularını yenip bu unuttuğu beceriyi yeniden öğrenmeye çalışırken, çocuklar halihazırda tırmanmaya içgüdüsel yatkınlık taşıyor.
Çocuklar vücutlarının ağırlık merkezine daha bağımlı oldukları için denge ve koordinasyon geliştirme potansiyelleri daha yüksek. Üstelik ağırlıklarına göre kuvvet oranları nedeniyle vücutlarını kollarıyla taşıma konusunda yetişkinlerden çok daha güçlüler. Dolayısıyla hem tırmanırken daha çok eğleniyorlar hem de aynı sürede bir yetişkine göre çok daha fazla gelişme potansiyeline sahipler.
Tırmanışın çocuklar için iyi bir spor olmasının diğer bir sebebi de çocuk için çok boyutlu gelişim imkanı sunması. Aynı anda kuvvet, denge, koordinasyon, esneklik, problem çözme, özgüven ve rekabet etme gibi farklı alanlarda gelişimi destekleyen spor sayısı çok fazla değildir muhtemelen.
Başarının tepeye ulaşma ile ölçüldüğü, hem başkalarıyla hem de kendine karşı yarışma olanağı sunan ve hem fiziksel hem de mental parametreleri olan tırmanışın, güvenli şekilde yapıldığı takdirde, çocuklar için güzel bir spor olduğunu söyleyebiliriz.
Ancak çocukları tırmanırken güvende tutmak için onların yetişkinlerden farklı yönlerini anlamamız gerekiyor.
Çocuk Ve Ergenlerde Tırmanışın Yetişkinlerden Farkları
Çocukların tırmanış hayatına dahil olan herkesin öncelikle “Çocuklar küçük yetişkinler değildir.” kuralını anlaması ve benimsemesi gerekir. Tırmanış sporu tüm iyi yanlarına rağmen ciddi manada fiziksel yük içeren bir spordur ve bu nedenle çocukların vücudu yetişkin tırmanış antrenmanının stresini kaldırmaya uygun değildir.
Tırmanışa başlangıç yaşı ile ilgili kesin bir kural olmamakla beraber önemli olan çocuğun gelişimine göre antrenman düzeninin planlanmasıdır. Çocuklar (14 yaş altı) için tırmanış sadece ve sadece eğlence ve yeni motor becerilerin öğrenilmesi amacını gütmelidir. Ergenler (14-18 yaş) için ise bedensel gelişim dönemiyle uyumlu kuvvet gelişimi ve daha zor tırmanışlara geçiş için çalışmalar yapılabilir. Ancak ergenlerin rekabet hırsı ve öz farkındalık eksikliği nedeniyle kendilerini sakatlayana kadar zorlamaları riski göz önünde bulundurulmalıdır. Bu durum yeri geldiğinde ergeni tırmanıştan alıkoymayı gerektirebilir.
Çocukların kullandığı kask ve kemer gibi malzemeler çocuk büyüdükçe kontrol edilmeli, gerektiğinde değiştirilmelidir. Tırmanış ayakkabıları yetişkilerdeki gibi sıkı değil, ayağa rahat girip çıkacak boyutta olmalıdır. İpli tırmanışta sadece risksiz rotalarda denk ağırlıktaki kişilerin emniyeti aldırılmalı, buna da süpervizyon altında ve otomatik kilitlenen emniyet aletleri ile izin verilmelidir. Indoor veya outdoor bouldering’de ise minder pozisyonları iyi ayarlanmalı ve her zaman çocuğun spotunu alan biri bulunmalıdır.
Çocuklarda Tırmanış Sakatlıkları – Büyüme Plağı Kırıkları
Büyüme plakları (growth plates) kemiklerin uç kısımlarına yakın, kıkırdaktan oluşan ve kemik büyümesinin gerçekleştiği alanlardır. Bu plaklar ergenlik süreci ilerledikçe kapanmaya başlar ve genellikle 18-20 yaş civarında tamamen kemikleşir. Çocuk ve ergenlerde parmaklara binen aşırı ve dinamik yükler bu plaklarda yaralanma ve kırıklara yol açabilir. Uygun tedavi edilmediği durumda ise kemikte büyüme bozukluğu ve deformite gelişebilir.
Çocuk ve ergenlerde parmak ekleminde şişme, hareket veya istirahatte ağrı ve parmağı açıp kapatmakta zorluk varsa derhal yetkin bir hekime başvurulmalıdır. Standart olarak X-ray (röntgen) ile görüntüleme yapılmakla beraber MR görüntülemenin gözden kaçabilecek büyüme plağı kırıklarını daha iyi gösterdiği bildirilmektedir.
Büyüme plağı kırıklarının tedavisi ne yazık ki immobilizasyon ve 2 aydan 6 aya kadar tırmanışı tamamen bırakmayı gerektiriyor. Pek çok sakatlığın aksine erken fizyoterapi ve rehabilitasyon burada genellikle bir seçenek değildir.
Büyüme plağı kırıklarının önlenmesinde en büyük rol antrenörlere düşmektedir. Full crimp gerektiren küçük tutamaklardan kaçınmak, geç ergenlikten önce parmak kuvveti antrenmanlarından kaçınmak, campusboard gibi dinamik kuvvet gerektiren antrenmanlardan kaçınmak çocukları güvenli alanda tutmaya yardımcı olacaktır.
Çocuklarda Tırmanış Sakatlıkları – Diğer Sakatlıklar
Neyse ki çocuklarda büyüme plağı kırıklarının dışındaki sakatlıkların görülme oranı yetişkinlere göre düşüktür. Ancak yine de travmatik sakatlıklar ve aşırı kullanıma bağlı sakatlıklar görülebilir.
Düşme sonrası ayak bileği burkulmaları, ayak ve bacaktaki büyüme plağı kırıkları gibi ihtimaller değerlendirilmeli, 1 haftadan uzun süren ağrılarda mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Çocuklarda kas ve tendon sakatlıkları daha az görülmekle beraber eklem kıkırdakları yumuşak olduğu için özellikle parmaklarda aşırı antrenmana bağlı eklem içi ödem meydana gelebilir. Dirsek, bilek ve omuz gibi eklemlerde benzer aşırı kullanım sakatlıkları görülebilir. Bu durumda çocuğun antrenman yükü gözden geçirilmeli ve düşürülmelidir.
çocuklarla çalışan antrenörlerin dikkat etmesi gereken hususlar
10 yaşından önce sadece çok sayıda kolay ve çeşitli tür rota tırmanıp motor beceri, denge ve koordinasyon gibi yetenekler geliştirilmeli, eğlence ön planda olmalıdır.
Ağrı veya zorlanma yaşayan çocuklar KESİNLİKLE zorlanmamalı, ağrıya rağmen kendini zorlamak zorunda kalacağı sosyal ve akranlar arası durumlara itilmemelidir. Çocuklar ağrı veren aktiviteden uzaklaşmakta yeterli içgörüye sahiptir.
10-12 yaşında ergenlikle birlikte hızlı büyüme ve kilo alma dönemi başlar. Bu dönemden itibaren düşük doz genel kuvvet egzersizleri (pull-up, push-up, abdominal crunch, squat vb.) alınan kilolara kasların adapte olmasına yardımcı olabilir. Spesifik parmak kuvveti antrenmanlarından geç ergenlik dönemine (16-18 yaş) kadar kaçınılmalıdır.
Yaş ve gelişim evresine göre tırmanışa spesifik kuvvet antrenmanlarına geçilebilse de büyüme tamamlanmadan bu antrenmanlar toplam antrenman programının %15’inden fazlasını oluşturmamalı, yetişkinlere göre çok daha az set ve tekrarda süpervizyon altında yapılmalıdır.
Parmaklarda büyüme plaklarının kapandığı yaş veya tercihen röntgen ile teyit edilene kadar şu antrenmanlar kesinlikle yapılmamalıdır: Ayak desteksiz yoğun fingerboard, campusboard dinamik hamleler, ek ağırlıkla egzersiz veya tırmanış, küçük crimp tutuşların fazla kullanımı, dinamik yük bindiren uzamalı hamleler, negatif-egzantrik egzersizler.
16-18 yaşlardan itibaren çocuğu iyi tanıyan bir antrenörün süpervizyonu eşliğinde çocuk yetişkin antrenman düzenine alıştırılmalı, sorumluluk ve otonomi duygusu kazandırılmalıdır.
Antrenörler çocukların yorgunluk işaretlerini iyi izlemeli, yorulan çocuğu duvardan çekmelidir.
çocuklar İçin Rota Yapımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Çocuklar için özel tutamaklar alınacaksa küçük veya keskin kenarlı tutamaklar yerine slope ve açık tutuş gerektiren büyük, yuvarlağımsı tutamaklar tercih edilmelidir. Küçük crimplerden kaçınılmalıdır.
Tutamakların yüzeyi düşük sürtünmeye sahip, tutuşu zorlaştıran yapıda olmalıdır. Aşırı sürtünmeli tutamaklar çocukların geç yorulmasına neden olup tırmanış süresini uzatır ve sakatlığa yol açabilir.
El için tutamaklar büyük, ayak basamaları için tutamaklar küçük olacak şekilde rota dizayn edilmeli; yükün fazlası ayaklara dağıtılmalı, çocuğun bastığı yerden sonraki el tutamağına ulaşabileceğinden emin olunmalıdır.
Rotalar öncelikle kuvvet dışındaki motor beceri, denge, koordinasyon, dayanıklılık ve problem çözme gibi faktörleri geliştirmeye yönelik olmalıdır. Kuvvet hamleleri eklenecekse bir veya iki hamle ile sınırlı tutulmalıdır.
Çocuklar tamamlayamadıkları rotalara ardarda sokulmamalı, daha sonra denemek üzere telkin edilip seviyesine uygun rotalara geçilmelidir.
Bitirmeden Önce:
Tüm bu kuralların ötesinde lütfen tırmanışın öncelikle çocuğun kendisi için olduğunu unutmayınız. Çocuğun istek ve geribildirimlerinin göz ardı edilmesi sakatlığa, gelişim bozukluklarına veya normal koşullarda severek yapacağı bir spordan uzaklaşmasına neden olacaktır.
Eğer çocuğunuzla ilgili sağlık veya performans konularında danışmanlığa ihtiyaç duyarsanız bizimle iletişime geçerek hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz.
